Sosyal Etki Değerlendirmesi

Kentlerimizdeki dönüşüm süreci ve büyük ölçekli müdahalelerin, mekan ve yaşam üzerindeki etkileri travma boyutuna ulaştı. Proje süreçlerinde ‘etkilenenler’ yani alanda yaşayanlar ve çalışanlar ile ‘etkileyenler’ yani proje geliştiriciler arasında etkileşim ortamlarının yaratılmaması, katılımcı süreçlerin işletilmemesi büyük sorunlar çıkarmakta, ortaya çıkan etki ve tepkilerin boyutu giderek artmaktadır.

Kentsel dönüşümün ‘gayrimenkul geliştirme’ olmadığı dikkate alınarak, sosyal ve ekonomik boyutu da içeren, ‘sosyal etkilere duyarlı’ proje geliştirme yaklaşımları gündeme gelmeli, projelerin ortaya çıkaracağı etkiler önceden araştırılmalı, olası olumsuz etkiler tanımlanmalı, bu etkilerin azaltılması için stratejiler ve yeni araçlar geliştirilmelidir.

Yaşam ve mekâna olan olumsuz etkilerin analiz edilmesi ve  azaltılmasına yönelik çözümler ortaya koyan  ‘Sosyal Etki Değerlendirmesi’ (SED) raporları, merkezi karar alma mekanizmaları, yerel yönetimler, kalkınma ajansları, özel sektör yatırımcıları, sivil toplum kuruluşları ve yerel halkın gündemine alınmalıdır.

SED Nedir?

Sosyal Etki Değerlendirmesi (SED); etkileyen ve etkilenenler arasındaki etkileşim sürecinde ortaya çıkan yaşam ve mekâna ilişkin etkilerin olası olumsuz sonuçlarının minimize edilmesi için kapsamlı ve katılımcı yönetim sürecidir. Etkileyen ve etkilenen arasındaki etkileşim sürecinin sosyal ve mekânsal değişime duyarlı hale getirilmesi için SED raporları özellikle karar alıcıları  yönlendirmeyi amaçlayan bir dokümandır (A. Faruk Göksu, 2013).

SED Raporları Hazırlanmalı Çünkü;

Etkileyen ile etkilenenlerin bir araya gelecekleri etkileşim ortamlarında hazırlanacak sosyal etki değerlendirme çalışmaları, günümüzde projelerde yaşanan olumsuzlukları minimize edecek, empati yoluyla beklentileri ortaklaştıracak ve uzlaşma yoluyla projelerin hazırlanması sürecini başlatarak gerilimi azaltacaktır.

Mekan ve Yaşamda Neler Etkilenir?

Afet riskli yapı ve alanlarının dönüşümü ile yapısal müdahalelerin arttığı bu dönemde projelerin başarılı olması için sadece fiziksel koşulların iyileştirilmesi yetersiz kalmaktadır.  SED Raporları, dönüşüm projelerinin mekan ve yaşam üzerindeki etkilerini ortaya çıkartmayı ve minimuma meyi  amaçlar.

Mekan üzerindeki etkiler;  konut ve işyeri standartlarının azalması, kentsel doku kaybı,   çevre üzerindeki etkiler vb.

Yaşam üzerindeki etkiler ise;  mahalle ilişkileri ve dayanışma kültürünün kaybı, gelir      kaybı, hassas gruplar üzerindeki etkiler ve  psikolojik boyut vb.

Nasıl Bir Yaklaşımla Hazırlanmalı?

Kentsel Strateji tarafından geliştirilen 6B basamakları, proje geliştirme süreçlerinin altı basamağını oluşturmalıdır.

Etkilenenler ve Etkileyenler arasında;

1. Doğru ve şeffaf bilgilendirme yapılmalı
2. Etkilenenler, proje ve yasal haklar konusunda bilinçlendirilmeli
3. Projeden etkilenen tüm taraflar buluşturulmalı
4. Tarafların beklentileri ortaya konulmalı ve yönetilmeli
5. Sorun ve fırsatlar tespit edilerek belirsizlikler ortadan kaldırılmalı
6.  Taraflarca benimsenen bir proje hazırlanmalı

‘Sosyal Etkiye Duyarlı’ Tasarım Yaklaşımı

Tasarım projeleri hazırlanırken  insanların yaşam alışkanlıkları, istek ve beklentileri, kentin iklimsel özellikleri, kentin yerel karakteristikleri dikkate alınarak, gelenler ve gidenlerin dengesinin sağlandığı, yaşam ve mekâna olan etkilerin azaltıldığı, ekonomik alternatiflerin üretildiği ‘sosyal etkiye duyarlı’ tasarım süreçleri gündeme alınmalıdır.

Yerel dinamiklerin farklılıklarını ve yaşam çeşitliliğini dikkate alan; ‘Sosyal Etkiye Duyarlı Proje’ tasarım süreci,

1. Mahalle ve mahalleliyi anlama
2. Yaşam dinamiklerini algılayarak tasarım ilkelerini geliştirme
3. Mahalleli ile tasarımcı arasında empati kurarak tasarım alternatiflerini oluşturma
4. Tasarım alternatiflerinin mahalleli ile paylaşımı ve geri dönüşleri değerlendirme

aşamalarından oluşmalıdır.

Mekansal müdahalenin sosyal etkilerini minimuma mek için geliştirilen  insan odaklı ve katılımcı tasarım süreçleri ile mahallelilerin bugünkü yaşam dinamiklerini ve geleceğe ilişkin beklentilerini anlayarak tasarım ilkeleri ve tasarım projeleri geliştirilmelidir.

10 Soruda SED Rehberi için tıklayınız

SED Rehberi için tıklayınız

 A. Faruk Göksu, Sıla Akalp