Uzlaşma Yönetimi ve 6B Bileşeni Yaklaşımı
Yer Değiştirme projelerinde geniş katılımlı bir uzlaşma kültürünün oluşması ve katılımın seviyesinin artırılması gerekmektedir. Uzlaşma sürecinde, katılım seviyesinin artırılması için ‘bilgilendirme’, ‘bilinçlendirme’, ‘buluşma’, ‘beklenti’, ‘belirsizlik’ ve ‘benimseme’ (6B) bileşenleri önem kazanmaktadır.
Bilgilendirme: Uzlaşma yönetiminde en önemli bileşen taraflar arasında doğru, şeffaf ve zamanında bilgi ve belge akışının sağlanmasıdır. Bilgilendirme süreci içinde taraflardan kamu, proje hakkında doğru bilgiyi zamanında projeden dolaylı ve dolaysız etkilenen taraflara iletmeli ve paylaşıma açmalı, belirsizliklerin ortadan kalkmasını sağlamalıdır.
Bilgilendirme süreci;
- Proje Gerekçesi
- Proje Alanının Tespit Kriterleri
- Planlama Ve Proje İlkeleri
- Proje Yaklaşım Ve Modeli
- Sorunlar Ve Fırsatlar
- Yasal Süreç
- Uzlaşma Süreci
- Paylaşım Yaklaşımı
- Piyasa Koşulları
- Kentsel Riskler
- Plan Ve Proje Dokümanları
- Yasal Belgeler
vb konuları kapsamaktadır. Bilgilendirme sürecinde özellikle kamu yönetimi her türlü bilgi ve belgeyi taraflarla zamanında, saydam ve eksiksiz olarak paylaşmalıdır.
Bilinçlendirme: Uzlaşma yönetiminin ikinci bileşeni ise bilinçlendirme sürecini kapsamaktadır. Projeden etkilenenlerin projenin ortaya koyacağı yenilikler ve kazanımlar konusunda bilinçlendirme çalışması yapılmalıdır.
Bilinçlendirme aşamasında;
- Yeni Yaşam Alanı
- Kültürel Değerler
- Haklar (yasal ve demokratik)
- İşbirliği
- Katılımcı Planlama
- Uzlaşma İlkeleri
- Ortak Hareket
- Kurumsal Destek
- Uzmanlardan Yararlanma
- Yerel Proje Geliştirme Kültürü
- Yerel Dinamikler
- Diğer konularda bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır.
Buluşma: Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları tarafların buluşturuldukları ikili ve çoklu görüşme ve toplantılarla yapılmaktadır. Kapsamlı yer değiştirme projelerinde katılım seviyesinin artırılması tasarımdan uygulamaya kadar alınacak tüm kararların proje geliştirme süreci içindeki tüm tarafların bir araya gelecekleri ortamlarının yaratılması uzlaşmanın en temel bileşenidir. Buluşma ortamlarda ‘hoşgörü’ ve ‘diyalog’ uzlaşma kültürünün oluşmasının olmazsa olmaz en önemli kavramlarıdır.
Buluşmalar;
- Belediye, Yatırımcı, Mülk sahipleri, Sivil Toplum Örgütleri
- Bürokrasi, Proje Geliştiricileri, Mülk sahipleri
- Planlama, Tasarım, Uygulama (Plancı, Tasarımcı, Mühendis)
- Kiracı, Belediye, Mülk Sahipleri
- Sivil Toplum Örgütleri, Yerel Örgütler
- Gayrimenkul-Finans Sektörleri
gibi çeşitli taraflar arasında gerçekleşmektedir.
İkili ve çoklu buluşmaların temel amacı proje senaryosu çerçevesinde projeden doğrudan ve dolaylı etkilenen tarafların senaryonun oluşumuna katkı sağlamaları ve karara süreçlerine katılmalarıdır.
Beklenti: Uzlaşma sürecinde, projeden doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenen belediye, yatırımcı, mülk sahipleri, kiracılar ve sivil toplum örgütlerden oluşan taraflar arasındaki ‘kendisinin diğer taraftan beklentisi’ ile ‘diğer tarafın kendisinden beklentisini’ ele alan ‘beklenti yönetimi’ önem kazanmaktadır.
Beklenti yönetiminin tarafları olan belediye, yatırımcı, mülk sahipleri, yaşayanlar (kiracılar) ve sivil toplum örgütleri;
- Eşitlikçi Yapılanma Hakları
- Planlama Sürecinin Hızlandırılması
- İş Yaratma
- Toplumsal ve Ekonomik Proje Öncelikleri
- Kira Yardımı
- Proje Finansmanı
- Paylaşım Oranı
- Bürokratik Zorluklar
- Planlama ve Proje Süresi
- Karar Süreçlerine Katılım Düzeyi
- Ekonomik Kriz Etkileri
- Uzlaşma Süreci
vb konularda beklentilerinin ortak bir paydada gerçekleşmesini istemektedirler.
Ayrıca beklenti yönetiminin olmazsa olmaz koşulu, ‘bireysel çıkar’ ile ‘toplumsal çıkar’ arasındaki hassas dengenin kurulmasıdır. Denge sağlamak için en temel soru ise ‘projede yaratılan değerden kamu/toplum ne ve nasıl pay alacağı?’ sorusudur.
Belirsizlik: Uzlaşma sürecinde çeşitli nedenlerle kararların zamanında alınamaması ya da alınan kararların uygulanamaması sonucunda özellikle proje alanında yaşayanlar ve mülk sahipleri için birtakım belirsizlikler ortaya çıkmaktadır.
Mevcut projeler dikkate alındığında;
- Uzlaşma İlkeleri
- Paylaşım Oranları
- Bürokratik Süreçler
- Yasal Süreçler
- Planlama Ve Proje Süreçlerinde Söz Hakkı
- Karar Süreçlerine Katılım
- Uzlaşma Süreci
- Ekonomik Kriz Etkileri
gibi konularda zamanında ortak bir çözüm bulunmaması belirsizlik ortamı oluşturmaktadır. Belirsizliklerin ortadan kaldırılması için ‘yetki paylaşılmalı’, ‘izleme ve değerleme’ yöntemleri geliştirilmeli ve ‘politik kararlılık’ ortaya konulmalıdır
Benimseme: Uzlaşma yönetiminin son bileşeni ise benimseme aşamasıdır. Proje yaklaşımından ortaya çıkan değerin paylaşımına kadar tüm kara süreçlerindeki politikalar, stratejik hedefler ile aşağıdaki konular taraflarca benimsenmelidir.
- Proje Yaklaşımı
- Vizyon
- Stratejik Hedefler Ve Öncelikler
- Planlama Ve Tasarım İlkeleri
- Katılım Yaklaşımı
- Uzlaşma İlkeleri
- Strateji Ve Eylem Planı
- Stratejik Sosyal Plan
- Bürokrasi Yaklaşımı
- Politik Kararlılık
Beykoz Yeniden Yerleştirme Kapsamında Uzlaşma Yönetim süreci
2006 Yılı Büyük Sel’in ardından, İBB tarafından kamulaştırma yasası çerçevesinde Beykoz Deresi Islah Projesi çalışmaları başlamıştır. Projeden etkilenen gerçek ve tüzel kişilerden oluşan mülk sahipleri ile hak sahipleri için yasal süreç başlatılmış ve uygulamaya geçilmiştir.
Dünya Bankasının talebi üzerine projenin sosyal ve ekonomik boyutunun da önemi dikkate alınarak ’Sosyal ve Ekonomik Doku Analizi’ ve analiz sonuçlarının da veri olarak kullanıldığı ’Yeniden Yerleştirme Eylem Planı’ da bir ’sosyal sorumluluk’ gereği İBB ve Dünya Bankası işbirliği ile Kentsel Strateji’ye hazırlatılmıştır.
Kısa süre içinde projeden etkilenenlerle yüz yüze görüşmeler ve genel toplantılar yapılmıştır. Süreç içinde 6B matrisinin içi doldurulmaya çalışılmıştır.
- Bilgilendirme
Projeden etkilenenlerin büyük bir bölümünün proje süreci hakkında çok bilgisi bulunmamakta ve büyük bir bilgi kirliliği yanlış algıları ortaya çıkarmaktadır. Çalışma kapsamında aşağıdaki konularda genel bilgi verilmiş ve sorunlar not edilmiştir.
- Proje Alanı Seçimi ve Gerekçesi
- Proje Süreci
- Kurumsal Sorumluluklar
- Kamulaştırma
- Bedel Tespit Yöntem ve Girdileri
- Kamulaştırma
- Yasası ve Süreci
- Kayıplar ve Telafiler
- Yasal Haklar
- Uygulama Planı
- Sosyo -Ekonomik Anketler
- Dünya Bankası Yeniden Yerleştirme Politikası
- Proje Bileşenleri
- Bilinçlendirme
Bilgi kirliliği ve zamanında muhatap bulunmaması üzerine genel bir bilinçlendirme çalışması yapılmıştır. Bilinçlendirme konuları;
- Projenin Teknik Gereklilikleri (Dere Güzergahı ve Genişliği)
- Projenin Faydaları
- Yapı Riski
- Zemin Riski
- Yanlış Algılar
- Yasal Haklar
- Dere Koruma Bandı
- İmar Kısıtları
üzerine yoğunlaşmıştır. Bu konuda İBB’nin uzman ekibi de yardımcı olmuştur.
- Buluşma
Kamulaştırma süreci içinde ilk buluşmada, projeden etkilenenler bedel tespiti konusunda uzlaşma komisyonun da bir araya gelmişlerdir.
İkinci önemli buluşma ise İstanbul Dere Islahı Projeleri kapsamında İBB ve Dünya Bankası kurum ve uzmanlarının bir araya gelerek, işbirliği yapmalarıdır.
Daha sonra projeden etkilenenlerle yüz yüze buluşmalar gerçekleştirilmiştir.
- İBB
- Dünya Bankası
- Projeden Etkilenenler
- Uzmanlar
- Muhtarlar
- Proje Bilgilendirme Toplantıları
- Ev Toplantıları
- Anket Görüşmeleri
- Beklenti Yönetimi
Kamulaştırma ile ilgili yasal süreç ve uygulama bitmiş olmasına rağmen projeden etkilenenlerin beklentileri devam etmektedir. Beklentiler özellikle kamulaştırma bedellerinin artırılması ve iş bulma konularında yoğunlaşmaktadır. Toplantılarda aşağıdaki konularda beklentiler not alınmıştır.
- Daha Yüksek Kamulaştırma Bedelleri
- Mahkeme Masrafları
- Toplu Konut
- Yeni Arsa
- İmar İzni
- Taşınma Yardımı
- Taşınma için Yeterli Süre
- Muhatap Bulma
- Sosyal-Ekonomik Durum Tespiti
- Yeni İş Olanakları
- Yeniden Yerleştirme Programı
- Projenin Zamanında Tamamlanması
- Belirsizlikler
Bilginin zamanında paylaşılmaması, proje alanında bir danışma ofisinin olmayışı vb nedenlerle ortaya çıkan bilgi kirliliği, birtakım beklentileri ortaya çıkarmaktadır. Dava sürecinin dışında eski ve yeni yaşam alanlarına ilişkin şikayetler konusunda muhatap bulunmaması yanlış algılara da neden olmaktadır.
Belirsizliklerin ortadan kaldırılmasında hükümet ve Dünya Bankasından beklentiler yüksek seviyededir. Ayrıca, toplantılarda aşağıdaki konulardaki belirsizlikler konusunda belediye uzmanları gerekli açıklamaları yapmışlardır.
- Kamulaştırma Gerekçesi
- Dava Süreci
- İmalat Süresi
- Yeni İş Olanakları
- Dünya Bankası Desteği
- Şikayetler İçin Muhatap Bulamama
- Yeni İmar İzni
- Benimseme
Hiç kuşkusuz, uzlaşma sürecinin en önemli ve son bileşeni proje ve uygulamanın taraflarca benimsenmesidir. Süreç içinde İBB ve Dünya Bankası arasındaki işbirliği özellikle projeden etkilenen yoksulların yeni yaşam alanlarındaki yaşam kalitesini artırıcı yaklaşımları ortaya koyması açısından önemlidir.
Söz konusu yaklaşım, proje sonunda değil, başında uzlaşma ve yer değiştirme strateji ve yöntemlerinin projeden etkilenenlerle birlikte ortaya konulmasını zorunda kılmaktadır.
Çalışma sürecinde;
- İBB Yeniden Yerleştirme Yaklaşımı ve Yöntemi
- Dünya Bankası Yeniden Yerleştirme Politikası
- Kamulaştırma Kararı ve Bedelleri
- Proje Geliştirme Yaklaşımı
- Bilgi Alma Süreci
konuları görüşülmüş ve değerlendirmeler yapılmıştır.
Sonuç olarak, projeden etkilenenlerle 6B aşamaları dikkate alınarak çok sayıda toplantı ve yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiş ve 6B matrisi eksikliklere rağmen doldurulmuştur.
Beklenti Yönetimi
Çalışma, yasal ve uygulama aşamasının tamamlanmış olmasının ardından yapılsa bile İBB, Dünya Bankası ve Projeden Etkilenenler arasındaki beklentiler de tespit edilmiştir. Çıkan sonuçlar bundan sonraki projeler ve yeniden yerleştirme eylem stratejilerinin belirlenmesinde rol oynayacaktır.
- İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) nin;
Projeden Etkilenenlerden Beklentisi
- Kamulaştırma Bedellerinde Uzlaşma
- Zamanında Tahliye
- Yapı Taşkın Alanına İnşaat Yapılmaması
- Uygulama Sürecinde Anlayış
Dünya Bankasından Beklentisi
- Sorun çözümünde çözüm ortağı olmaları
- Finansman Desteği
- Yurt Dışı En İyi Örnekler Hakkında Bilgilendirme
- Dünya Bankası Tarafından Beykoz Kamulaştırma ve Yeniden Yerleştirme Raporunun Onaylanması
- Projeden Etkilenenlerin;
İBB’den Beklentisi
- Daha Fazla Kamulaştırma Bedeli
- Muhatap
- Taşınma Masrafları
- Proje Hakkında Bilgilendirme
- İş
- Sosyal Doku Çalışması
- Toplu Konut
- Alternatif Yerleşim Alanları Yaratılması
Dünya Bankasından Beklentisi
- Yeni Yaşamın Takibi
- Sorunların Dinlenmesi
- Ekonomik ve Sosyal Projelerde çözüm Ortağı Olması
- Sorunların Çözümü İçin Belediyeye Baskı Yapılması
- Yeni İş Olanakları İçin Proje Geliştirmesi
- Dünya Bankasının;
İstanbul Büyükşehir Belediyesinden Beklentisi
- Değerlendirme Raporu
- Uygulama Planı
- Kamulaştırma ve Yeniden Yerleştirme Gerekçesi
- Proje Etkileri
- Alan Anketleri
- Mülke Müdahale Türleri
- İzleme Göstergeleri
Projeden Etkilenenlerden Beklentisi
- Anket Çalışmalarına Yardım
- Sosyal Yapı Değişiklikleri Hakkında Doğru Bilgi Aktarılması
- Fakir Halkın Yeni Yaşam Standartlarındaki Değişikliklerin Belediyeye Bildirilmesi
Sonuç olarak, kendisinin diğer taraftan beklentisi ile diğer tarafın kendinden beklenti konuları iyi yönetilirse ve ortak payda da buluşma sağlanırsa uzlaşma süreci hızlı ve kalıcı olur.
A. Faruk Göksu