YENİ KENTSEL DÜZEN İÇİN YERELE DESTEK

İstanbul başta olmak üzere tüm kentlerimizde, parsel bazında ‘yoğun yapılaşma’ ve ‘yap-sat’ modeli ile ‘piyasa koşullarında yaratılan finansman’ yaklaşımı sonucunda ‘düzensiz kentsel doku’ ve ‘apartman tipolojisi’ ortaya çıkmıştır.

Bir başka deyişle, kentlerimizde, planlı veya plansız imar operasyonları sonucunda ‘yaşam  ve yapı riski‘ başta olmak üzere pek çok sorunun çözümü için ‘Kentsel Dönüşüm’ kavramı kullanılarak pek çok uygulama yapılmaktadır. Ancak, özellikle kamu odaklı yapılan ‘zorunlu’ uygulamalar, ‘estetik’ başta olmak üzere ‘katılım’, ‘eşitlik’, ‘güven’ konularında pek çok tartışmayı da beraberinde getirmektedir.

Artık, kentlerimizin geleceği için ‘senaryo’, ‘strateji’ ve ‘uzlaşma’ kavramları çerçevesinde  ‘6K-6E-6B’ temel ilkelerini dikkate alan 3 temel yaklaşıma gereksinimiz vardır.

1. Kimlik, Kapasite, Kaynak, Kalite, Katılım ve Kurgu (6K) temaları çerçevesinde bir ‘dönüşüm senaryosu’ yazılmalıdır. İstanbul’un tarihsel ve kültürel kimliğinden başlamak üzere kapasite ve kaynak analizlerini ortaya koyan kamu, özel ve sivil örgütlerin katılımının sağlandığı yeni kentsel kurgunun senaryosu yazılmalıdır.
2. Sürdürülebilir gelişmenin temel ilkesi olan Ekonomi, Eşitlik ve Ekoloji bileşenlerinin yanı sıra projelerin yapılabilirliği olan Etkin Olma, Elde Edilebilirlik ve Entegrasyon (6E) temel ilkelerini kapsayan bir ‘stratejik ve eylem planlama’ süreci, klasik imar planı anlayışı yerine geçmelidir.
3. Kentsel dönüşüm projeleri, doğası gereği, ‘uzlaşma’ gerektirir. Geniş katılımlı bir uzlaşma kültürünün oluşması ve katılımın seviyesinin artırılması için ‘bilgilendirme’, ‘bilinçlendirme’, ‘buluşma’, ‘beklentileri yönetme’, ‘belirsizlikleri ortadan kaldırma’ ve ‘benimseme’ (6B) bileşenlerini içeren süreç iyi yönetilmelidir.

Üç temel yaklaşımın yanı sıra yukarıdan aşağı ‘stratejik’ ve aşağıdan yukarı ‘yerel’ çerçeve oluşturulmalıdır.

Stratejik çerçeve ulaşım, karma kullanım, yükseklik ve yoğunluk vb gibi temel planlama kararları dikkate alınarak oluşturulmalı ve kent formları yeniden biçimlendirilmelidir.

Yerel çerçeve ise kentsel doku bazında yapı, yol, açık alan ve otopark vb gibi temel gereksinmeler dikkate alınarak oluşturulmalıdır.

Üç temel yaklaşım ile stratejik ve yerel çerçevenin uygulanması için ‘gönüllülük esaslı  modeller’ ortaya konulmalıdır. Kent dokusunun organize edilebilir en küçük parçasının oluşturan ‘yapı ada’larının ‘birleşme’ stratejileri çerçevesinde ‘yeni(den) parselasyon’ ile ortaya çıkacak yeni kentsel doku formları,  yeni (den)  yaşam alanlarının oluşturulması için tasarlanmalıdır.

Gönüllülük esaslı ‘yerinde dönüşüm’ modelinin yaratılması için; Demokrasi, Ekonomi, Strateji, Toplum, Eşitlik ve Katılım konularında yaşayanlara DESTEK sağlanmalıdır.

DESTEK Modelinde, ‘imar bonusu’ teşviki ile ‘yapı parseli yerine ‘yapı adası bazında’; yeni (den) tasarım, finansman, örgütlenme, yapım ve yasal konularında yenilikçi yaklaşımlar sunulmaktadır.

‘DESTEK Gönüllüleri’ tarafından geliştirilen ‘3 ADA 1 ADA’ programın amacı; ‘ada bazında yerinde dönüşüm‘ modelini farklı kentsel doku örnek çalışmalarında test ederek;

• Yerel Odaklı ‘Örgütlenme’
• Kamu Odaklı ‘İmar Bonusu Teşviki’
• Piyasa Odaklı ‘İmar Hakkı Transferi’

konularında öneriler geliştirmektir.

Gönüllülük esasına dayalı olarak İmar Bonusları;

1. Birleşme (ada bazında)
2. Çekme Mesafesi
3. Kamusal Alan
4. Kapalı Otopark

olmak üzere özellikle kamusal alan elde edilmesi ve riskli yapıların yeniden yapımına finans desteği sağlamak için verilmelidir.

1. Birleşme Bonusu: Birleşmeyi optimum proje büyüklüğünde teşvik etmek için parsellerin ada birleşmelerine göre 1,2,3 katsayı ile çarpılarak imar bonusu artırılabilir. ‘Dönüşüm Katsayısı’ olarak da adlandırabileceğimiz bu yöntem ile kent dokusunun yeni(den) mekansal ve toplumsal organizasyonu ile yapım ve finans optimizasyonu hedeflenmektedir.

2. Çekme Mesafesi Bonusu: Yapı çekme mesafelerinin dar yolların genişletilmesi ya da otopark olarak kullanılması için kamuya terk edilmesi halinde ada birleşme katsayıları çerçevesinde ilave imar bonusu verilir. Dar yolların genişletilmesi olası afet halinde tahliye koridorları olarak da kullanılması açısından önemlidir.

3. Kamusal Alan Bonusu: Mahallelerin pek çoğunda yeterli okul, park, sağlık vb gibi kamusal alan bulunmamaktadır. Yaşam kalitesinin artırılmasının önemli koşullarından birisi bu alanların artırılması ve herkesin eşit olarak kamusal alanlara ulaşabilirliğinin sağlanması olmalıdır.

4. Kapalı Otopark Bonusu: Bir afet anında dar yolların kenarlarına park edilen arabalar, yangın, deprem vb. gibi acil durumlarda yaşam tehlikesi oluşturmaktadır. Sorunun çözümü için ada içinde açık ya da kapalı otoparkı teşvik için otopark bonusu verilmelidir.

İmar Bonusu, imarlı mevcut yapı alanının dönüşüm katsayısı ile çarpılarak ada birleşmelerine göre kademeli olarak %15, %30, %45 ye kadar artmaktadır.

Ancak, yapılaşma ve kamusal alan yaratma kapasitesi olmayan alanlarda (yani yapı yoğunluğu çok yüksek alanlarda)  imar bonuslarının bir bölümü ya da tamamı başka yoğunluk odaklarına ya da stratejik akslara transfer edilebilir.

Gönüllü plancı ve mimar’lardan oluşan DESTEK grubu tarafından geliştirilen modelin; tasarım, örgütlenme, finansman, yapım ve yasal bileşenleri çalıştay ortamlarında tartışılacaktır.

Taraflarca benimsenen uygulanabilir ve yaygınlaşabilir bir model ortaya çıktığı takdirde ise kamu tarafından; ‘gönüllülük’ esasına dayalı bir ‘dönüşüm çağrısı’ yapılacaktır.

Gönüllü olarak ada bazında birleşme kapasitesine bağlı olarak kamu tarafından verilecek imar bonusunun sağlayacağı finansman ile başta riskli binalar yıkılıp, yerinde yeni yapılar yapılacaktır. Böylelikle, ‘yer değiştirme’ ve ‘değer paylaşımı’ gibi gerilim yaratan sorunlar ortadan kalkacaktır.

Çalıştay Programı;

1. Yerel Çerçeve (Ada Bazında Tasarım)
2. Stratejik Çerçeve (Mekansal Gelişim Strateji Çerçevesi)
3. Finansman Seçenekleri
4. Yerel Örgütlenme Biçimleri
5. Yapım Teknolojisi (Yenilikçi Teknolojiler)
6. Yasal Boyut

konularında altı aşamalı olarak yapılacaktır.

Çalıştay sonucunda ortaya çıkan ürünler ve alınan kararlar kamuoyunun tartışmasına açılacaktır.

Sonuç olarak, dün, Yap-Sat yöntemleri ile gelişen, yapı ve yaşam kalitesi riskleri çok yüksek olan kent dokularını, bugün, yeni(den) parselasyon ile ada bazında gönüllü birleşme, finansman desteği ve kamu alanı elde etme amaçlı imar bonusu teşviki ile gönüllü olarak yıktırılan ve yerinde yapılan bir yaklaşımla dönüştürmeliyiz.

Ayrıca, DESTEK, yerele ‘kendi projeni kendin geliştir’, gönüllülere ise ‘kendi işini kendin kur’ mesajlarını vererek, modelin yaygınlaşmasını hedeflemektedir.

 

A.Faruk Göksu