ZEYTİNBURNU KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESİ ÖRGÜTLENME VE KATILIM MODELİ

Ülkemizde, kentsel dönüşümün gerçekleşmesi için ulusal ölçekte bir strateji planı ve plana bağlı olarak kurumsal bir yapı ile yasal düzenleme ve bir fona ihtiyaç ihtiyaç bulunmaktadır. Zeytinburnu Pilot Projesinin (ZPP) gerçekleştirilmesi için İstanbul, Zeytinburnu ve mahalle düzeyinde hazırlanacak stratejik planlar çerçevesinde, birtakım kurumsal ve kurumsal olmayan örgütlenmelere gereksinim vardır.

Zeytinburnu ölçeğinde, kentsel dönüşümün yalnızca fiziksel boyutta değil, toplumsal ve ekonomik boyutta da sağlanması gerekliliği ‘ikili bir yapı’ oluşturulmasını ortaya çıkarmaktadır. Kurumsal yada kurumsal olmayan bir örgütlenme biçimi ile oluşturulacak ikili yapı, esnek ve katılımcı bir yaklaşım içinde ele alınmalıdır.

Birinci yapı, kamu ve özel sektör ortaklığının gerçekleştirileceği ‘Zeytinburnu Proje Ortaklığı’ (ZPO) olmalıdır. Ortaklığın amacı, özellikle proje yatırımlarının belirlenmesi, projelerin geliştirilmesi, projeler arası eşgüdüm sağlanması, ortak altyapının geliştirilmesi ve proje finansmanının yaratılması konularında stratejik kararların alınmasını sağlamaktır.

İkinci yapı ise daha çok mahalle ölçeğinde geliştirilecek toplumsal ve ekonomik dönüşümü dikkate alan bir ‘Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı’ (ZGO) ortaklığıdır. Bu ortaklığın amacı ise mahalleler arası sosyal eşitsizliği azaltan ve ekonomik gelişmeyi teşvik eden projelerin geliştirilmesinde yerel halkın aktif katılımını sağlamaktır.

Her iki ortaklığın birinci temel ilkesi özellikle yerel halkın katılımının sağlanacağı ‘kapasite artırma’ programların geliştirilmesi ve iki ortaklık arasında ‘proje koordinasyonu’nun kurulmasıdır. Diğer önemli ilke ise her iki ortaklık tarafından gerçekleştirilecek proje ve programlar için ‘yetişmiş işgücü’nün istihdam edilmesinin sağlanmasıdır.

‘Zeytinburnu Proje Ortaklığı’ (ZPO)

İstanbul Büyükşehir ve Zeytinburnu Belediyesi ve özel sektör yatırımcılarından oluşan ZPO’lığı özellikle Zeytinburnu’nun geleceğine damgasını vuracak olan vizyon ve öncü projelerin geliştirilmesi ile altyapı ve konut projelerinin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynayacaktır.

ZPO’nın hedefi;

• ZPP kapsamında gerçekleştirilecek projeler arasında eşgüdümü sağlamak,
• Ulusal ve uluslar arası yatırımcılar arasında ilişki sağlamak,
• Proje ve yatırım önceliklerini belirlemek,
• Yerel yatırımcıların kapasitelerini artırmak ve güç birliği mekanizmaları geliştirmek,
• Proje konsepti geliştirmek,
• Proje finansmanı için model geliştirmek ve işbirliği ortamları sağlamak,

vb konularda etkin rol almaktır.

ZPO’lığı mevcut yerel yatırımcıların kapasitelerinin artırılmasına yönelik ‘örgütlenme’ çalışmalarının yanı sıra yeni yerel bazlı ‘iş potansiyeli’ programları da geliştirecektir.

‘Zeytinburnu Geliştirme Ortaklığı’ (ZGO)

Zeytinburnu belediyesi, kaymakamlık, muhtarlar ile sivil ve özel sektörün katılımı ile oluşan ZGO’lığı, belirtilen amaç doğrultusunda;

• ZPP kapsamında, uygulanabilir ve sürdürülebilir bir yerel ortam oluşturmak;
• Proje ve programlara halkın öneri ve desteğini almak, yerel halkın projeye katılımını sağlamak,
• Yerel halkın işgücü piyasasında aranan niteliklere sahip olabilmeleri için becerilerinin arttırılmasını hedeflenmiştir.

Bu hedeflere ulaşmak için ise;

• Mahalle veya proje bazında Mahalle Toplum Merkezlerinin ( MTM ) kurulması,
• MTM’lerde, ZPP kapsamında geliştirilen strateji, hedef ve proje ilkelerinin tartışılması ve bunların yerel halka anlatılmasını sağlamak üzere bir eğitim ortamının sağlanması,
• ZPP’nin halk ile paylaşılması için yerel bazlı proje geliştirme, deprem riski azaltılması ile MTM’lerin örgütlenmesi ve yönetimi konularında eğitim verilmesi,
• ZPP kapsamında hazırlanan stratejik eylem planının halk ile paylaşılması ve plan doğrultusunda projeler üretilmesi,
• İstihdam olanaklarının araştırılması ve uygulamalı proje gerçekleştirilmesi,
• Zeytinburnu ilçesi ve mahalleler düzeyinde, yerel halk, hedef gruplar ve araştırmacılar için faydalı olabilecek bir veri tabanının oluşturulması konuları çok önem kazanmaktadır.

ZGO’lığının hedefleri itibariyle en önemli görevi eğitim ve istihdam sağlamaktadır. İstihdamın sağlanması için halkın kapasitesinin artırılacağı eğitim programları çok önem kazanmaktadır.

ZPO’lığı ilk etapta, özellikle mahalledeki işsizlerin, MTM’lerinde istihdam edilmeleri sağlanacak bir eğitim projesi başlatacaktır. Eğitimini başarı ile bitirenler, kurulacak MTM’lerınde istihdam edilmelerinin ortamı yaratılacaktır. MTM’lerinde istihdam edilenler, mahallenin özellikleri ve sorunlarının önceliklerine göre proje ve program geliştireceklerdir.

Bu programlar; deprem riskinin azaltılması, kalifiye işçi yetiştirme, kapasite artırma, planlamaya halkın katılımı, Eğitim ve beceri kazandırma, çevre sağlığı ile toplumsal etkinlikler vb konulardan oluşabilir.

Ayrıca, ZPP kapsamında, ulusal ve uluslar arası yatırımların ilçeye gelmesi yönünde stratejik kararlar alınmaktadır. Özellikle ticaret, turizm ve konut sektörlerinde yapılacak yatırımlar nitelikli işgücüne ihtiyaç duyacaktır. ZGO’lığı tarafından bu tür projeler için gerekli işgücüne yönelik eğitim programları da verilecektir.

Ayrıca, ZPP modelinin örnek olması ve halka tanıtımının yapılması, merkezin yaygın olarak kullanılması için veri tabanının hazırlanması çok önemlidir. Veri tabanında mahallenin sorunları, istatistiki bilgiler, mahallede yaşayanların sosyo-ekonomik durumları vb bilgiler yer alacaktır. Bunun yanı sıra, eğitim raporları ve projenin gelişmelerinin yer alacağı bir proje web sitesinin de açılması ZGO’lığı tarafından gerçekleştirilecektir

Mahalle Toplum Merkezleri (MTM) 

ZGO’lığı organizasyonu altında, mahalle yada proje bazında kurulacak olan MTM’lerinde mahallenin ve projelerin gelişimine ilişkin özellikle sosyal ve ekonomik programların uygulanmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır. PGO’lığı tarafından eğitilmiş kişilerin görev alacağı merkezler daha çok yerel halkın bir araya gelecekleri ortamlar olacaktır. PGO’lığı ve MTM’leri arasındaki ilişki yalnızca MTM’lerde çalışacak işgücünün yetiştirilmesi yanı sıra yerel halk ile PGO’lığı arasındaki aşağıdan yukarı doğru karar alma süreç ve mekanizmalarının geliştirilmesidir.

Ayrıca, ZGO’lığı ve MTM’ler ile yerel halk arasında ara mekanizmaların kurulacağı kurumsal olmayan birtakım mekanizmaların katılım ve proje demokrasisi açısından önem kazanmaktadır. Katılımın aktif ve demokratik olması için aşağıda belirtilen mekanizmaların devreye sokulmasında yarar bulunmaktadır.

Mahalle Forumu (Meclis)

Mahallede yaşayanların temsilcileri, mevcut dernek yöneticileri, mahalle muhtarı, gençlik, çocuk ve kadın temsilcileri ile belediye yöneticileri ve gönüllü kuruluşların temsilcilerinin bir araya gelecekleri bir ortam oluşturulmalıdır.

Forum’un üyeleri;

• Mahalle Temsilcileri ;Forum üyelerinin % 80 i mahallede yaşayanların temsilcilerinden oluşacaktır. Fiziksel ve toplumsal eşikler ile demografik dağılım, seçim bölgeleri ve seçmen kriterlerinin belirlenmesinde önemli kriter olacaktır. Seçim ve seçmen kriterleri mahallede yapılacak geniş katılımlı bir toplantı ile belirlenecektir.

• Belediye Temsilcileri ;Forum üyelerinin % 20 sini belediye ve gönüllü kuruluşların temsilcileri oluşturacaktır. Başta, Büyükşehir ve Zeytinburnu Belediyesinin temsilcileri olmak üzere kamunun eğitim, sağlık vb kuruluş temsilcileri de forumda yer alabilir.

• Gönüllü Kuruluşlar ;Forum temsilcilerinin bir bölümü sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden oluşacaktır. Başta üniversiteler ve sivil örgüt temsilcileri olmak üzere diğer kuruluş temsilcileri belediye ile birlikte % 20 kontenjan içinde kalmak üzere yer alabilir.

Yılda en az iki kez toplanan Forum da, üyeler, mahallenin geliştirilmesi yönünde, her türlü kararı, kendi bünyesinde tartışır ve stratejik kararlar alır. Örneğin Vizyon Geliştirme, Stratejik kararlar, Proje önceliklerinin belirlenmesi, Ortak projelerin geliştirilmesi vb gibi genel ve stratejik konular Forum’da karara bağlanır.

Proje Karar Kurulu

Forum’da alınan kararların uygulamaya sokulacağı ve alt ölçekli kararların alındığı en az dokuz kişiden oluşan bir kurul oluşturulmalıdır. Kurul, proje konularına ilişkin kararların alınmasında Danışma Kurulu birlikte çalışacaktır.

Üyeleri Forum tarafından belirlenen kurul; depreme karşı önlemler, mahallenin gereksinmeleri, ekonomik ve toplumsal öncelikler, iş yaratma potansiyelleri, sağlık sorunları vb konulara ilişkin proje geliştirme, sorunların çözümü yönünde ilgili kuruluşlarla ilişkilerin kurulması yönünde çalışmalar yapar.

Danışma Kurulu

Özellikle, Proje Karar Kuruluna yardımcı olmak, uzmanlık gerektiren konularda fikir ve proje geliştirmek üzere konusunda uzman ve gönüllü çalışacak plancı, mimar, ekonomist, sosyolog vb meslek sahipleri ile özel sektör temsilcilerinden oluşan bir kurul oluşturulacaktır.

Kurul üyeleri, tasarlanan projeler ve tartışılan konuların niteliklerine göre değişebilecektir.

Sekretarya

Mahallede yaşayanların çalışacağı ve günlük işleri takip eden, toplantıları organize eden bir sekretarya oluşturulacaktır.

Proje Lideri

Her bir projenin geliştirilmesinden sorumlu olmak üzere proje lideri yetiştirilecektir. Proje liderleri yerel olacak ve eğitime tabi tutulacaktır.

ZPP’si kapsamında önerilen kurumsal ya da kurumsal olmayan yapılar ve aralarındaki ilişkiler özellikle yerel halkın, proje geliştirme süreçlerine katılımlarını sağlamak için kapasitelerinin geliştirilmelerini hedeflemektedir. Bu hedef özellikle ‘ekonomik bazlı iş geliştirme’ ve ‘toplumsal bazı proje geliştirme’ programlarının geliştirilmesi için büyük önem taşımaktadır.